Kompassen algemeen
In het dagelijks leven hoef je nooit jezelf te oriënteren. Er staan namelijk overal borden en wegwijzers die je op je bestemming brengen. Als buitensporter is het echter anders, hierbij heb je vaak te maken met een omgeving waar je op je eigen richtingsgevoel moet vertrouwen. Op zulke momenten zijn kompassen onmisbaar, een kompas helpt je over het algemeen op twee punten:
- Waar ben ik?
- Welke route moet ik volgen om op het juiste punt uit te komen?
Wij bespreken hier de werking en het nut van kompassen. Ook worden de verschillende soorten kompassen en het onderhoud ervan besproken.
Bedenk van te voren goed wat je met een kompas gaat doen voordat je deze koopt. Het zou zonde zijn dat je net een model koopt waar je minder aan hebt.
Declinatie
Zoals de meesten wel weten, wijst de naald van een kompas altijd naar het noorden. Wat je echter waarschijnlijk nog niet wist, is dat het niet het echte noorden is. Er zijn namelijk twee verschillende 'Noorden':
- Geografische noorden: Dit is wat wij kennen als de noordpool zoals dat altijd is weergegeven op een wereldbol, namelijk het topje van de aardbol. Dit is een vast plek en is ooit door middel van berekeningen vastgesteld. Momenteel zou je het geografische noorden gemakkelijker kunnen vinden door middel van een GPS. Op een kaart wordt het geografische noorden vaak met een ster aangegeven.
- Magnetische noorden: Het noorden waar je kompasnaald altijd naartoe wijst. Het betreft een plek ergens ten noorden van Canada. Hier is er sprake van een dusdanig groot magnetische veld wat als het ware door de kompasnaald wordt gevonden. Het probleem van dit magnetisch noorden is echter dat het niet altijd op dezelfde plek is. De magnetische krachtenvelden zijn altijd in beweging, hierdoor verplaatst ook het magnetische noorden lichtelijk.
Dit verschil is niet waar te nemen met het blote oog omdat de verandering per jaar minder dan een graad betreft. Het verschil tussen deze twee 'noorden' wordt declinatie genoemd. Omdat de verscheidene magnetische krachtenvelden steeds in beweging zijn op de aardbol verandert ook de declinatie elk jaar een beetje.
Inclinatie
Een tweede afwijking maakt het voor kompassen moeilijk om het goede pad wijzen. Deze afwijking heet Inclinatie. Het magnetisch veld is namelijk niet overal even krachtig. Hierdoor kan een kompasnaald uit balans raken en tegen het glas van de roos (doorzichtige bescherm box om de naald heen) vast kan komen te zitten.
Daarom verdelen kompasmakers de wereld in vijf 'indicatiezones'. Voor elke zone is er een ander kompas nodig, vijf in totaal dus. Door een speciale naaldconstructie hanteert Suunto normaliter maar twee inclinatiezones (noordelijk en zuidelijk halfrond) en zo ook maar twee verschillende kompassen voor de gehele wereld. Kompassen met het Global System zijn echter wel geschikt voor de gehele wereld!
Verschillende kompassen
Plaatkompas
Deze categorie kompassen zijn waarschijnlijk de bekendste kompassen. Een plaatkompas is ook erg gemakkelijk voor het gebruik op korte afstanden, omdat er vaak met het aflezen van kompassen geen rekening wordt gehouden met declinatie. Het enige wat je namelijk hoeft te doen is het leggen van je kompas op de kaart en de richting meten waarin je moet lopen.
Deze categorie kompassen zijn er alleen wel in vele verschillende soorten en prijsklasses. Een ander kenmerk is dat ze vaak geheel doorzichtig zijn voor het gemakkelijk aflezen in verband met de kaart.
Spiegelkompas
Bij het nauwkeuriger meten heb je al snel een spiegelkompas nodig. Door het gebruik van de spiegel hoef je het kompas namelijk niet te kantelen, dit zorgt voor een kleinere kans aan fouten. Daarnaast zijn spiegelkompassen over het algemeen voorzien van de mogelijkheid om declinatieverschillen automatisch aan te passen op het kompas.
Verder heeft een plaatkompas in tegenstelling tot het spiegelkompas een langere aanlegkant en is het transparant zodat je er eenvoudig doorheen kunt kijken als het op de kaart ligt. Maar bij een spiegelkompas heb je wel de mogelijkheid om de aanlegkant eenvoudig te verlengen door middel van een draagkoord dat eraan vast zit en het kompas weer van de kaart afhalen om de details te zien. Tijdens het aanleggen van je kompas op de kaart ga je echter niet de details onder het kompas bestuderen. Dit doe je van te voren, bovendien is een voordeel van een spiegelkompas dat een stevig kompashuis het kompas beschermt wat de duurzaamheid van het kompas weer verhoogt.
Conclusie: Een spiegelkompas werkt sneller, nauwkeuriger en gaat langer mee.
Onderhoud en bescherming
Een kompas vraagt op zichzelf weinig onderhoud. Vaak is het alleen nodig als niet zuinig met je kompas bent omgegaan. Tips voor het onderhouden van het kompas, en het verhogen van de duurzaamheid ervan zijn:
Verkeerde polariteit
Houd nooit je kompas te lang in de buurt van een magneet. Dit kan namelijk de polariteit van de naald veranderen, de kans is erg groot dat de naald niet meer naar het noorden zal wijzen, maar in een totaal andere richting. Wil je dit herstellen dan kan je opnieuw te werk gaan met een magneet. Maar nu moet je proberen de polariteit de goede kant op te laten wijzen. Gebruik hierbij een ander kompas om te kijken of hij in de goede richting wijst.
Met een sterke magneet kan je de polariteit van de naald weer goed maken door de 'zuidkant' van de magneet aan de 'noordkant' van de kompasnaald te houden en daarna andersom; de noordkant van de magneet aan de zuidkant van de kompasnaald. Herhaal dit een paar keer en je kompas zal weer de goede kant op wijzen.
Kompashuis
Het is niet ongebruikelijk dat je je kompas gebruikt op een lange hike, maar het risico hiervan is dat hij dan behoorlijk smerig kan worden. Je kan het bij het schoonmaken nooit een sterk schoonmaakmiddel gebruiken, het kunststof van het kompas is namelijk gevoelig voor zuren en vetten die het kunststof invreten.
Elektriciteit
Kompassen zijn gevoelig voor statische elektriciteit. Wanneer je kompas aan het touwtje om je nek hangt, is het mogelijk dat hij langs je nylon jack gaat schuren. Nu kan je zeker verwachten dat je kompas statisch wordt geladen. Wanneer de vloeistof in je kompas niet antistatisch is dan kan dit catastrofale gevolgen hebben voor de precisie van het kompas. De kompasnaald wordt op die manier aangetrokken door het kunststof van het kompashuis en zal daardoor gewoon rond gaan draaien in een willekeurige richting.
Waarom zit er eigenlijk vloeistof in de kompasroos? De vloeistof werkt als een dempend vermogen voor de naald, en zorgt er op die manier voor dat de naald sneller stil staat en minder gevoelig reageert op de omgeving. De vraag nu is natuurlijk, kan de vloeistof bevriezen wanneer ik op reis ben? Het is geen water en blijft gegarandeerd vloeibaar tot -20°C.
Luchtbellen
De vloeistof in de roos is bij een bepaalde druk geïnjecteerd, ben je nu van plan te gaan klimmen? Dan neemt de luchtdruk af en is het mogelijk dat de roos lichtelijk uitzet. Het gevolg hiervan is dat er belletjes in de roos kunnen komen doordat de vloeistof niet meer de gehele roos kan vullen.
Dit beïnvloedt op geen enkele wijze de werking van het kompas, wanneer je namelijk weer daalt zal de luchtdruk stijgen, waardoor de roos weer krimpt naar het originele formaat. De luchtbelletjes verdwijnen dan gewoon weer. Niets aan de hand dus, maar stel dat er een (minuscuul) gaatje in de roos zit, dan kan er vloeistof ontsnappen. De luchtbel verdwijnt dan niet en zal alleen maar groter worden, wat uiteindelijk kan resulteren in het verlies van de werking van het kompas.
